Ο Ιερός Ναός της Ευαγγελιστρίας της Τήνου ή Παναγία της Τήνου, είναι ορθόδοξος ναός της Τήνου που λειτουργεί επίσης ως φιλανθρωπικό και κοινωφελές ίδρυμα το οποίο διοικείται από επιτροπή με πρόεδρο τον εκάστοτε Μητροπολίτη Σύρου Τήνου, Άνδρου, Κέας και Μήλου. Η εκκλησία αποτελεί προορισμό αρκετών Χριστιανών προσκυνητών.
Ιστορία
Ο ναός της Παναγίας της Τήνου κτίστηκε σε σημείο όπου βρέθηκε εικόνα της Παναγίας, κατά τη θρησκευτική παράδοση μετά από σχετικά οράματα της μοναχής Αγίας Πελαγίας. Η εικόνα ανακαλύφθηκε μετά από ανασκαφές στις 30 Ιανουαρίου 1823 και ενώ προηγήθηκαν ανασκαφές το 1822 από τις οποίες αποκαλύφθηκαν ο αρχαίος ναός του Διονύσου και ο ναός του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου. Η είδηση της εύρεσης της εικόνας, κατά την περίοδο της ελληνικής επανάστασης του 1821 θεωρήθηκε οιωνός και το νησί επισκέφτηκαν για αυτό το λόγο οι Κολοκοτρώνης, Μιαούλης, Νικηταράς και Μακρυγιάννης, για να προσκυνήσουν.
Μετά την εύρεση της εικόνας ακολούθησε η οικοδόμηση της εκκλησίας. Απαιτήθηκαν μεγάλες ποσότητες μαρμάρων, οι οποίες κατά κύριο λόγο μεταφέρθηκαν από τον αρχαιολογικό χώρο της γειτονικής Δήλου. Απαιτούνταν επίσης και μεγάλος αριθμός εργατών επεξεργασίας και τοποθέτησης μαρμάρων, αλλά κυρίως πολλά χρήματα η έλλειψη των οποίων έφερνε πολλές φορές σε αμηχανία τους επιστάτες του έργου που δυσκολεύονταν να πληρώσουν στο τέλος της εβδομάδας, εργαζόμενους και υλικά. Η ολοκλήρωση του έργου οφείλεται στη σημαντική συνδρομή, σε εργασία και χρήμα, τόσο του τηνιακού λαού, όσο και χριστιανών από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Μέχρι τα μέσα του 1832 είχε ανεγερθεί η ανατολική πτέρυγα του συγκροτήματος, το τμήμα ανατολικά του καμπαναριού και το τμήμα ανατολικά της κεντρικής εισόδου. Το σύνολο των εργασιών ανέγερσης ολοκληρώθηκε το 1880.
Στις 30 Ιανουαρίου, γίνεται εορτασμός της εύρεσης της εικόνας της Παναγίας της Τήνου. Το απόγευμα της παραμονής η Αγία Εικόνα μεταφέρεται με πομπή στον κάτω Ναό της Ευρέσεως και τοποθετείται κοντά στο σημείο όπου επί ήταν θαμμένη. Στην συνέχεια τελείται μεγάλος εσπερινός με ειδική ακολουθία. Το βράδυ γίνεται επίσης ακολουθία που παρακολουθεί πλήθος πιστών. Την επόμενη ημέρα τελείται αρχιερατική Θεία Λειτουργία και στη συνέχεια επιμνημόσυνη δέηση και κατάθεση στεφάνου στην προτομή του Αρχιεπισκόπου Γαβριήλ. Στις 2μμ περίπου γίνεται λιτανεία της Αγίας Εικόνας στα σοκάκια της Τήνου. Στην εξέδρα της προκυμαίας γίνεται δέηση και η πομπή γυρίζει στον Ναό από την Ανατολική πλευρά της πόλης. Πριν τον εσπερινό γίνεται κατάθεση στεφάνου από την Διοικούσα επιτροπή στους Τάφους των κτητόρων και μέσα στον Ιερό Ναό εκφωνείται από τον Μητροπολίτη της Δ.Ε. ή τον αναπληρωτή του ο ετήσιος απολογισμός της προηγούμενης χρονιάς. Το βράδυ της ίδιας ημέρας οι μαθητές του νησιού με επικεφαλής τον Μητροπολίτη με τους Ιερείς, τον Δήμαρχο με το Δημοτικό Συμβούλιο και πολύ κόσμο, πραγματοποιούν το έθιμο της λαμπαδηφορίας (φαναράκια) ψάλλοντας τοπικά τραγούδια.
Επέτειος οράματος Αγίας Πελαγίας (23/7)
Ημέρα αφιερωμένη στην Αγία Πελαγία η οποία στις 23/7/1822 σύμφωνα με την χριστιανική παράδοση είδε μέσα στο κελί της την Παναγία. Το πρωί αυτής της μέρας η εικόνα μεταφέρεται στο Μοναστήρι της «Κυρίας των Αγγέλων» στο Κεχροβούνι, όπου παραμένει ολόκληρη την ημέρα. Στον Ναό της Αγίας Πελαγίας γίνεται πανηγυρική Λειτουργία και Παράκληση. Χιλιάδες λαού προσέρχονται να προσκυνήσουν την Αγία Εικόνα. Η Ηγουμένη και οι Μοναχές φιλοξενούν τον κόσμο που περιμένει την ώρα της επιστροφής. Γύρω στις 6μμ, ο κλήρος και χιλιάδες λαού συνοδεύουν την Αγία Εικόνα που μεταφέρεται στην πόλη με τα πόδια. Από όπου περνά η Εικόνα της Παναγίας οι καμπάνες των εκκλησιών των χωριών και των εξωκλησιών χτυπούν χαρμόσυνα. Γέροντες και ανήμποροι κάτοικοι βγαίνουν στον κεντρικό δρόμο για να προσκυνήσουν την Αγία Εικόνα.
Όταν η Ιερή Πομπή φτάσει στην πόλη, γίνεται δέηση στην εξέδρα της παραλίας, καίγονται πυροτεχνήματα και αργά το βράδυ η Αγία Εικόνα μεταφέρεται στον ναό.
Στο προαύλιο του Ιερού Ναού από 1-13 Αυγούστου γίνονται διαδοχικές παρακλήσεις. Την παραμονή της γιορτής το νησί στολίζεται εορταστικά και πλήθος πιστών κατακλύζει το νησί. Η Τήνος μετατρέπεται σε έναν απέραντο ξενώνα.
Όλος ο κόσμος έρχεται στη Χάρη της να φέρει ένα τάμα, να κάνει μία παράκληση, ή να ευχαριστήσει την Μεγαλόχαρη για κάποια ευεργεσία της.
Την παραμονή της εορτής καταφθάνουν στο νησί εκπρόσωποι της Κυβέρνησης οι επίσημοι και τα στρατιωτικά αγήματα που θα αποδώσουν τιμές. Το βράδυ τελείται Μεγάλος Αρχιερατικός Εσπερινός και στη συνέχεια Παράκληση και Θεία Λειτουργία.
Το πρωί της Εορτής γίνεται Αρχιερατική Λειτουργία στον Ναό της Μεγαλόχαρης. Κατά την διάρκεια της Λειτουργίας ο εκπρόσωπος της κυβέρνησης, ο αρχηγός του Ναυτικού και οι άλλοι επίσημοι επιβαίνουν σε τορπιλάκατο του Πολεμικού Ναυτικού και ρίχνουν στεφάνια στον υγρό τάφο το Έλλη που τορπιλίστηκε έξω από το λιμάνι της Τήνου στις 15 ΑΥγούστου 1940. Μετά το πέρας της λειτουργίας ακολουθεί μεγαλοπρεπής λιτάνευση. Το κουβούκλιο το σηκώνουν άνδρες του Πολεμικού Ναυτικού ενώ τιμητικά αγήματα από όλα τα όπλα και σώματα ασφαλείας το περιστοιχίζουν. Ακολουθούν οι Αρχιερείς και οι επίσημοι.
Ο ναός της Παναγίας της Τήνου είναι επιβλητικό οικοδόμημα από λευκό μάρμαρο, που αποτελεί το πρώτο αξιόλογο αρχιτεκτονικό μνημείο του απελευθερωμένου ελληνικού έθνους. Βρίσκεται σε περίοπτη θέση στη Χώρα της Τήνου. Η επιλογή του ρυθμού της εκκλησίας είναι τρίκλιτη βασιλική με τρούλο. Στα αριστερά της εισόδου από την κεντρική πύλη βρίσκεται το εικονοστάσι, στο οποίο φυλάσσεται η εικόνα της Παναγίας, η οποία είναι γεμάτη από αφιερώματα (τάματα) των πιστών, όπως και παντού στο εσωτερικό.
Αποτελείται από δύο πεντάτοξες κιονοστοιχίες με τέσσερις ολόσωμες μαρμάρινες κολώνες η κάθε μία, που ξεκινούν από την πρόσοψη μέχρι το τέμπλο του ναού. Οι τρεις πόρτες της πρόσοψης, μία σε κάθε κλίτος, παρέχουν πρόσβαση στους προσκυνητές. Το τέμπλο είναι ξυλόγλυπτο, στο κατώτερο μέρος του ξύλινο επίχρυσο και στο ανώτερο γύψινο με ξύλινα διαζώματα. Ακολουθεί το σχέδιο των υψηλών μεταβυζαντινών σχεδιαστών. Κατασκευάστηκε το 1825 από τον Φραγκίσκο Καναχίλη. Το Ιερό Βήμα βρίσκεται τρεις μαρμάρινες βαθμίδες ψηλότερα από τον κυρίως ναό, στο οποίο υπάρχουν τρεις κόγχες. Η κεντρική βρίσκεται πίσω από την Αγία Τράπεζα, η ανατολική διαμορφώθηκε σε Αγία Τράπεζα προς τιμή της Ανάληψης του Κυρίου και η δυτική προς τιμή της Κοίμησης της Θεοτόκου.
Ο ναός παραμένει μέχρι σήμερα χωρίς ουσιαστικές αλλαγές, εκτός από την κύρια όψη και το καμπαναριό. Σε επαφή με τα Δυτικά του Ναού, πριν τον 19ο αιώνα, βρίσκεται ο ναός του Τιμίου Προδρόμου. Το αρχικό καμπαναριό του ναού είχε ύψος 34 μ. και τέσσερα φανάρια. Οι δυνατοί βοριάδες που επικρατούν στο νησί όμως, υποχρέωσαν στην ανακατασκευή του για λόγους ασφαλείας. Το σημερινό είναι ύψους 29 μ. και έχει διατηρήσει την αρχική λίθινη βάση του, η οποία έχει περίπου το ίδιο ύψος με τον ναό και υψώνεται σε τρία μαρμάρινα διαμερίσματα (φανάρια) για να κορυφωθεί με τον σταυρό. Κατασκευαστής του ήταν ο Ιωάννης Φιλιππότης από τον Πύργο της Τήνου, ενώ την μελέτη και την επίβλεψη την είχε ο Ακαδημαϊκός Αναστάσιος Ορλάντος.