http://www.filoumenos.com/forum/viewtopic.php?f=40&t=561&p=29023
http://www.filoumenos.com/forum/viewtopic.php?f=40&t=561&p=29023
Παναγιά Σουμελά
Μια ιστορία, μια παράδοση και ένας θρύλος αγκαλιάζουν το σύμβολο του Πόντου, την Παναγία Σουμελά. Ο Νεόφυτος Καυσικαλυβίτης μας πληροφορεί ότι ο Ευαγγελιστής Λουκάς χάραξε τη μορφή της Παναγίας πάνω σε ξύλο. Την εικόνα της Σουμελά, έφερε στην Αθήνα, μετά το θάνατο του Λουκά, ο μαθητής του Ανανίας και την τοποθέτησαν σε περικαλλή ναό της Θεοτόκου. Για αυτό το λόγο, αρχικά είχε ονομαστεί ως η Παναγία η Αθηνιώτισσα.
Στο τέλος του 4ου αιώνα (380- 386) ιδρύθηκε στο όρος Μελά της Τραπεζούντας, το μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά, από τους μοναχούς Βαρνάβα και Σωφρόνιο (κατά κόσμο Βασίλειος και Σωτήρχος, θείος και ανιψιός, κάτοικοι και οι δυο Αθηνών).
Η παράδοση λέει ότι οι μοναχοί, ανταποκρινόμενοι στο κάλεσμα της Παναγίας, ακολούθησαν την πορεία της εικόνας της που πέταξε ως τον Πόντο. Πέρασαν από τα Μετέωρα, τη Χαλκιδική και από την παραλία της μονής Βατοπεδίου, ένας άγνωστος τους πήρε με το καράβι του και τους πήγε ως τη Μαρώνεια. Από κει, πεζοπορώντας πέρασαν τη Ραιδεστό, έφτασαν στην Κωνσταντινούπολη και με ένα πλοιάριο πήγαν στην Τραπεζούντα. Εκεί, τους εμφανίσθηκε και πάλι η Παναγία, πληροφορώντας τους ότι η εικόνα της προπορεύεται στο όρος Μελά. Συνέχισαν αγόγγυστα το ταξίδι τους. Με πυξίδα τον Πυξίτη ποταμό, ανηφόρησαν προς το όρος Μελά. Εκεί, βρέθηκαν μπροστά σε μια σπηλιά από την είσοδο της οποίας παρατήρησαν μια χρυσαφένια λάμψη. Ήταν το φως της Εικόνας της Αθηνιώτισσας.
Oι μοναχοί Bαρνάβας και Σωφρόνιος έκτισαν με τη συμπαράσταση της γειτονικής μονής Bαζελώνα κελί και στη συνέχεια εκκλησία μέσα στη σπηλιά, στην οποία είχε μεταφερθεί θαυματουργικά η εικόνα. Από τότε έγινε γνωστή ως ΠΑΝΑΓΙΑ ΣΟΥΜΕΛΑ (Εις του Μελά-στου Μελά-Σουμελά). 
Tο σοβαρό πρόβλημα της ύδρευσης του μοναστηριού λύθηκε, επίσης σύμφωνα με την παράδοση, κατά θαυματουργό τρόπο. H ανθρώπινη λογική αδυνατεί να απαντήσει στο θέαμα που βλέπουν και οι σημερινοί ακόμη προσκυνητές, να αναβλύζει αγιασματικό νερό μέσα από ένα γρανιτώδη βράχο. Oι θεραπευτικές του ιδιότητες έκαναν πασίγνωστο το μοναστήρι όχι μόνο στους χριστιανούς, αλλά και στους μουσουλμάνους που ακόμη συνεχίζουν να το επισκέπτονται και να ζητούν τη χάρη της Παναγίας.
Ο Γερμανός ιστορικός Γιάκομπ Φαλμεράγιερ, γνωστός για το έργο του: "Η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας" και για τις απόψεις του για την καταγωγή των νεοελλήνων, αναφέρει ότι κανένας τόπος στον κόσμο, απ' όσους επισκέφτηκε, δεν είναι τόσο κατάλληλος να εμπνεύσει στην ψυχή διάθεση για προσευχή, προσκύνηση και θεώρηση του θείου όσο ο αειθαλής και μαγευτικός άγριος αυτός τόπος του κολχικού όρους Μελά.
Το μοναστήρι της Σουμελά στον Πόντο απέκτησε φήμη, πλούτο και δόξα από τους χριστιανούς και μουσουλμάνους ηγεμόνες , που πήγαν και προσκύνησαν την εικόνα της Παναγίας. Οι χριστιανοί συνέρεαν εκεί σαν προσκυνητές από τον Πόντο, την Καππαδοκία, τη Μικρά Ασία, τη Ρωσία, και από τις παραδουνάβιες χώρες.
Αυτοκράτορες και σουλτάνοι προσέφεραν δώρα και προνομία στο μοναστήρι, έκαναν ανακαινίσεις και οχυρώσεις, το προίκισαν με φιρμάνια και χρυσόβουλα και οι πατριάρχες με σιγίλια.
Η Παναγία Σουμελά, συχνά αντιμετώπιζε επιδρομές από αλλόπιστους ληστές. Σε μια τέτοια επιδρομή, έπαθε μεγάλη ζημιά. Οι ληστές σκότωσαν μοναχούς, λεηλάτησαν τα αφιερώματα και άρπαξαν την Εικόνα για να μοιραστούν τα βαρύτιμα πετράδια και τον πλούτο των αφιερωμάτων. Επειδή, δεν συμφωνούσαν στη μοιρασιά, αποφάσισαν να τη χωρίσουν σε τρία κομμάτια.
Ένας από τους τρεις αποτραβήχτηκε. Όταν ο ένας από τους δυο, σήκωσε το τσεκούρι για να μοιράσει την Εικόνα, μια βροντή ακούστηκε και έπεσε ένας κεραυνός,το δάσος παίρνει φωτιά, και μαζί του καίγονται και οι δύο ιερόσυλοι. Ο τρίτος ληστής έρχεται στο σπήλαιο και μονάζει, ενώ το εικόνισμα είτε πετάει στο σπήλαιο μόνο του, κατ’ άλλους, είτε μεταφέρεται σ’ αυτό από τον μετανοήσαντα ληστή. Έκτοτε, ο τόπος που κάηκε ονομάστηκε Καμένα, και σ’ αυτόν τίποτε δε φυτρώνει από τότε. Η μονή ερημώθηκε για δεύτερη φορά, στα τέλη του ΣΤ´ αι., όμως την επανιδρύει το 644 ο αγράμματος χωρικός Χριστόφορος από το χωριό Χαζαρή.Οι δυο ληστές, δεν πρόλαβαν να σωθούν, ενώ ο τρίτος μετανοιωμένος έπεσε στα γόνατα και προσκύνησε την Εικόνα. Στη συνέχεια, έγινε μοναχός και βοήθησε και άλλους καλόγερους να ξαναχτιστεί το μοναστήρι που είχε καταστραφεί. 
Μετά το 1461, η μονή συνέχισε να υφίσταται και ν’ αποτελεί κέντρο των χριστιανών της περιοχής, ώσπου ο σουλτάνος Σελίμ Α´ κυνηγώντας στο δάσος της Σουμελά είδε τα κτήρια της και θεωρώντας προσβολή την ύπαρξη ενός τόσο μεγαλόπρεπου μοναστηριού αποφάσισε να το καταστρέψει. Αλλά….καταλήφθηκε από σπασμούς και μερική παράλυση και ανάρρωσε μόνο με την αναίρεση της διαταγής του για καταστροφή της μονής. Λίγο αργότερα, το 1522, εξέδωσε χάτι σερίφ, με το οποίον επικύρωνε όλα τα προηγηθέντα χρυσόβουλα των Κομνηνών. Ο ίδιος στέγασε με χαλκόν τον ναόν, και αφιέρωσε πέντε τεραστίας λαμπάδας στην Θεομήτορα που εσώζοντο μέχρι των ημερών μας (Κτενίδης).
Το Φεβρουάριο του 1923 οι μοναχοί εγκατέλειψαν τη Μονή χωρίς να τους επιτραπεί να πάρουν τίποτε μαζί τους. Μετά τον ξεριζωμό, οι Τούρκοι έκαψαν τα μοναστήρια της Σουμελά, του Βαζελώνα και του Περιστερεώτα, για να κλέψουν τους θησαυρούς τους. Αλλά και όλες οι εκκλησίες του Πόντου συλήθηκαν, καταστράφηκαν ή έγιναν τζαμιά.
Tο 1930 ζούσαν μόνο δύο καλόγεροι του πανάρχαιου ιστορικού μοναστηριού. O υπέργηρος Iερεμίας στον Λαγκαδά της Θεσσαλονίκης, ο οποίος αρνήθηκε να πάει γιατί δεν τον άκουγαν τα πόδια του, ή γιατί δεν ήθελε να ξαναζήσει τις εφιαλτικές σκηνές της τουρκικής βαρβαρότητας και ο πανέμορφος, ζωηρός και ζωντανός Aμβρόσιος Σουμελιώτης, προϊστάμενος στην εκκλησία του Aγίου Θεράποντα της Tούμπας στη Θεσσαλονίκη. Aπό τον μοναχό Iερεμία έμαθε ο Aμβρόσιος την κρύπτη των ανεκτίμητων κειμηλίων. Στις 14 Oκτωβρίου έφυγε ο Aμβρόσιος, εφοδιασμένος με ένα κολακευτικό συστατικό έγγραφο της τουρκικής πρεσβείας για την Kωνσταντινούπολη και από εκεί για την Tραπεζούντα, με προορισμό την Παναγία Σουμελά. Λίγες μέρες αργότερα επέστρεφε στην Aθήνα όχι μόνο με τα σύμβολά μας, αλλά και με τον Πόντο, όπως είχε γράψει τότε ο υπουργός Προνοίας της κυβέρνησης του Eλ. Bενιζέλου Λεων. Iασωνίδης: “Eν Eλλάδι υπήρχαν οι Πόντιοι, αλλά δεν υπήρχεν ο Πόντος. Mε την εικόνα της Παναγίας Σουμελά ήλθε και ο Πόντος”
Από το 1952, αρχίζει μια νέα περίοδος. Η ελλαδική ιστορία της Παναγίας Σουμελά. Το 1951-1952 η εικόνα παραχωρείται στο σωματείο “Παναγία Σουμελά” Θεσσαλονίκης, το οποίο και άρχισε την ανέγερση της Μονής, σε ένα επίπεδο του Βερμίου, πάνω από το χωριό Καστανιά, που είχε παραχωρήσει δωρεάν 500 στρέμματα για την ανέγερση του Προσκυνήματος. Η ” Αθηνιώτισσα” και “Σουμελιώτισσα” γίνεται τότε Βερμιώτισα και πανελλήνιο Προσκύνημα. Από το 1952 που χτίστηκε ο μικρός ναός, η Εικόνα θρονιάστηκε στο νέο της θρόνο. Σκοπός της ανέγερσης της Μονής δεν ήταν η ίδρυση στον ελλαδικό χώρο, ακόμη ενός μοναστηριού, αλλά η ανέγερση ενός προσκυνήματος που θα αποτελούσε σύμβολο και φάρο.
Στις πλαγιές του Βερμίου, κοντά στο χωριό Καστανιά, βρίσκεται το πνευματικό κέντρο του Ποντιακού Ελληνισμού, η vέα Ιερά Μονή της Παναγίας Σουμελά.
Μέχρι το 1972 το μοναστήρι, εξαιτίας της φανερής αδιαφορίας των τοπικών αρχών, αλλά και της κεντρικής εξουσίας της Τουρκίας, παρέμεινε έρμαιο στα χέρια των βανδάλων. Μετά το 1972, οπότε οι τουρκικές αρχές θεώρησαν ότι η Μονή ήταν πόλος έλξης χιλιάδων τουριστών και επομένως μια επικερδής επιχείρηση διόρισαν τον πρώτο φύλακα των αρχαιοτήτρων, τοποθέτησαν μάλιστα και μια πινακίδα ενημέρωσης που γράφει μέχρι σήμερα επεξηγηματικά γι’ αυτή «Βυζαντινό Μοναστήρι» πιστεύοντας πως έτσι μπορούν να διαγράψουν παρουσία τριών χιλιάδων χρόνων του ελληνισμού στον Πόντο.
_________________
